Uit het juiste hout gesneden

Geschreven door Manon Schooneman

Jaartal 1734 en wapen van Amsterdam op een duig uit de Soli.

Loop je over het strand en vind je een stuk oud hout? Goede kans dat het afkomstig is van een schip uit de 16e of 17e eeuw! De tientallen scheepswrakken die voor de kust van Texel op de zeebodem liggen, zijn allemaal van hout. Hout vergaat snel in het water, maar kan onder het zand lang bewaard blijven. Door het vrijspoelen van de wrakken zijn heel wat houten voorwerpen, lading en scheepsonderdelen boven water gekomen. Voor verschillende toepassingen werden vaak specifieke houtsoorten gebruikt.

Houten schepen

Europees eiken is de meest gebruikte houtsoort in de scheepsbouw, het was voor vrijwel alle scheepsonderdelen geschikt. Voor de bouw van een retourschip waren wel 2000 eikenbomen nodig. Eerst kwamen ze uit onze directe omgeving: Nederland, Duitsland, België. Later, omdat er hier steeds minder bomen waren, is veel hout geïmporteerd uit Scandinavië, Polen en Rusland. Voor de mast werd vaak grenenhout gebruikt, net als voor de binnenbetimmeringen.

Pokhouten draaischijf

Eén van de scheepsonderdelen die duikers vrij veel hebben gevonden zijn pokhouten draaischijven. Pokhout is afkomstig uit de Caraïben, het groeit onder andere in Venezuela en een aantal Caraïbische eilanden. Het is heel hard. Daardoor gaat het lang mee, maar is het ook ontzettend zwaar om te bewerken. Het kappen, zagen en verwerken ervan werd gedaan door tot slaafgemaakten. Ook dit zijn dus slavernijproducten! Pokhout is zelfsmerend doordat het voor ongeveer een kwart uit olie bestaat. Enorm handig om te gebruiken voor bewegende delen. De draaischijven zaten onder andere in katrollen.

Palmhout

Naar deze houtsoort is het inmiddels wereldberoemde Palmhoutwrak vernoemd. In dit 17e-eeuwse wrak bestond een deel van de deklading uit stammen buxushout. Palmhout is een andere naam voor buxushout. Het is een harde houtsoort die werd gebruikt voor snijwerk. Buxus wordt niet heel dik, dus de stammen hebben altijd een beperkte doorsnede. Daarom werd het alleen gebruikt om kleinere voorwerpen van te maken zoals blaasinstrumenten, gereedschapsonderdelen, meetlatten en de staven in tandwielen van molens.

Bouwsporen

Het is extra bijzonder als je hout vindt met een ingekrast of geverfd merkteken. Die kunnen verschillende dingen betekenen. Bij de bouw van een schip werden merktekens aangebracht als hulpmiddel, bijvoorbeeld om te bepalen wat het midden was of waar spanten moesten komen. Een telmerk gaf aan wat de volgorde moest zijn van te plaatsen onderdelen. Diepgangsmerken werden aangebracht op de voor- en achtersteven om aan te geven wat de diepgang van een schip was. Soms is het nog specifieker, bijvoorbeeld een jaartal. Belangrijke informatie dus!