Levensreddende scheepstuin
Op het buitenterrein van Museum Kaap Skil staat een bak met planten. Dit is de zogenaamde ‘VOC-tuin’. Nieteke Roeper en ik zorgen er samen voor. Het is een kleine tuin, maar met een groot verhaal. Zo’n bak op het dek van een schip kon levensreddend zijn! De planten leverden vitamine C, waarmee scheurbuik kon worden voorkomen. Toch waren de bewindvoerders van de VOC ertegen.
Gedroogd voedsel
Schepen die vanaf de Reede van Texel naar het verre oosten voeren, teerden langdurig op voorraden die ze meenamen. De eerstvolgende mogelijkheid om aan vers voedsel te komen, was bij Kaap de Goede Hoop. Daar had de VOC speciale groentetuinen aangelegd. Onderweg was de bemanning aangewezen op gedroogd, ingemaakt en gezouten voedsel. Op het menu stonden gort, erwten, bonen, spek, stokvis en gezouten rundvlees. Soms werd een meegebracht dier geslacht of vis gevangen en was er vers vlees. Er waren ingemaakte augurken en komkommers, maar verse groente hadden ze niet.
Scheurbuik
Op de lange zeereizen kwam scheurbuik geregeld voor. Scheurbuik is een ellendige aandoening, met bloedingen, uitvallende tanden en uiteindelijk zelfs de dood tot gevolg. De ziekte wordt veroorzaakt door gebrek aan vitamine C en is eenvoudig te behandelen door de vitamine in te nemen. In de 18e eeuw ontdekte men dat op schepen waarop fruit of groente werd gegeten, er veel minder scheurbuik voorkwam. Het aanleggen van tuinen op de route van de schepen was daar het gevolg van.
Scheepstuinen
Ook op het schip werden wel tuinen aangelegd. Zij zagen er ongeveer zo uit als de scheepstuin bij Museum Kaap Skil. Dit is een houten bak van ongeveer 2 bij 1 meter. In rijtjes telen we er lepelblad, spinazie, peterselie, selderij, winterkers, snijbiet, sla, radijs en mierikswortel. Uit zo’n bak kwam natuurlijk niet genoeg oogst voor de honderden bemanningsleden op een VOC-schip. De groente werd dan ook voornamelijk door de officieren gegeten. De chirurgijn maakte er ook gebruik van, om scheurbuik te genezen.
Verboden van bovenaf
Tegenwoordig zou je denken dat er alles aan zou worden gedaan om de bemanning gezond te houden. Maar in de 18e eeuw werd het schip blijkbaar belangrijker gevonden, want de bewindhebbers van de VOC verboden de tuinen aan boord. De reden? Het dek eronder werd vochtig en kon gaan rotten. Ik vind dat behoorlijk schokkend, net als de andere leefomstandigheden aan boord. De VOC heeft aan een beperkte groep mensen heel veel welvaart gebracht, maar voor een gewone matroos of scheepsjongen was het een ellendig bestaan met grote kans vroegtijdig te overlijden. ‘Onze’ tuin bij Museum Kaap Skil vertelt een deel van dit grote verhaal en ik vind het leuk om hier een bijdrage aan te leveren.
